Elliott Smith | XO

Het lijkt nauwelijks voor te stellen dat Elliott Smith een immens minderwaardigheidscomplex had. De maker van liedjes waarop geliefden liefdeskastelen kunnen bouwen, waar levenslange relaties op kunnen schragen – deze schepper van popsymfonieën lijkt nauwelijks te hebben geweten welke impact zijn muziek had. Elliott Smith meende werkelijk dat zijn muziek te breekbaar en te intiem was om een groot publiek

aan te spreken. Maar hij had het mis, hij had het helemaal mis. Elliott Smith bracht luisteraars met zijn compacte maar imponerende oeuvre in complete vervoering, en maakte met XO misschien wel de mooiste plaat van 1998.

Steven Paul Smith werd in 1969 geboren in Omaha, Nebraska, groeide op in Dallas, Texas en later in Portland, Oregon. Hij studeerde aan de oostkust en keerde terug naar Portland om samen met Sam Coombes – die prachtige platen maakte met The Donner Party – Heatmiser op te richten. Maar de loner die Smith was voelde zich niet happy – een understatement – in dit groepsverband en ging in z’n eentje optredens doen in koffiehuizen. In 1994 en 1995 maakte Smith twee cd’s, Roman Candle en Elliott Smith, kale en tot op het bot uitgeklede platen, in 1997 gevolgd door Either/Or. Op deze plaat, opgenomen met het producersduo Tom Rothrock en Rob Schnapf, is Smith getransformeerd tot een enigmatische singer-songwriter en laat hij de luisteraar versteld staan van zijn melodieuze vernuft en zijn superieure componeerkwaliteiten. Het levert Elliott Smith de status van culthero op. Op het persoonlijke vlak gaat het echter niet zo goed met Smith. Hij overleeft een zelfmoordpoging en verliest zich in alcohol en heroïne. Smith schrijft zich in bij een ontwenningskliniek om er zes dagen later weer gerevitaliseerd uit te lopen en het drugsgebruik met hernieuwd elan te hervatten. Maar dan komt de doorbraak die hem van zijn undergroundstatus verlost. Nadat Smith enkele liedjes heeft gecomponeerd voor Gus Van Sants speelfilm Good Will Hunting, wordt ‘Miss Misery’ genomineerd voor een Oscar. Tijdens het uitreikingsgala treedt Smith op, gestoken in een totaal misplaatst kostuum en met de schuwe uitstraling van een tragisch figuur: Smith is incongruent en anachronistich.

Volgend op dit succes tekent Elliott Smith bij Dreamworks, Steven Spielbergs platenlabel, en neemt in L.A. met dezelfde producers zijn major label-debuut op. Smith speelt en zingt alles in z’n eentje in, met de sporadische hulp van drummer Joey Waronker en muzikaal genie Jon Brion. Veertien ambachtelijk geconstrueerde liedjes, veertien verfijnde popsongs vormen tezamen XO, vormen tezamen een onverbiddelijk meesterwerk.

In een beknopte en serene stijl laat Smith de luisteraar getuige zijn van zijn overvloedige verbeeldingskracht. De liedjes zijn opgebouwd uit meanderende melodielijnen, fraaie akkoordenreeksen en Smiths sensitieve – afwisselend hese en ijle – stemgeluid. Hij uit bovendien zijn gevoelens over verlies, angst en onzekerheid in poëtische teksten – die daadwerkelijk Smiths universele liefdesverdriet voelbaar maken. ‘Sweet Adeline’ wordt na een intro van akoestische gitaar en piano naar een weelderige climax gebracht, maar de toon van bitterheid en verval is dan gezet: Waiting for sedation to disconnect my head / Or any situation where I’m better off than dead. Het uiterst opzwepende ‘Amity’ herbergt een scherpe gitaarsolo en wordt gevolgd door de tweeënhalve minuut verstilde perfectie van ‘Oh Well, Okay’ – met claustrofobische en toch poëtische tekst: An airless cell that blocks the day / Oh well, okay.eet scherpe gitaarsolo, gevolgd door eertien verfijnde popsongs, vormen Elliott Smiths rd uit te lopen ‘Baby Britain’ bezit een luie groove en nestelt zich qua sound dicht tegen de orkestrale psychedelische pop aan van The Left Banke en The Zombies. In ‘Bled White’ stuurt Smith zijn elektrische gitaar door een Leslie-box en wordt hij heen en weer geslingerd tussen blijheid en verdriet: ‘Cos happy and sad come in quick succession. En dan zijn er nog talloze perfecte popliedjes als ‘Walz #2 (XO)’, ‘Independence Day’, ‘Bottle Up And Explode!’ en ‘Everybody Cares, Everybody Understands’, waarin Elliott Smith XO naar een nog hoger plan tilt en het niveau benadert van Big Stars Third en The Beatles’ Let It Be. Het werkelijke hartverscheurende en superieur gearrangeerde ‘I Didn’t Understand’ maakt dit absolute meesterwerk nog ongenaakbaarder.

XO bewees de extreme begaafdheid van deze modernistische singer-songwriter en bezorgde hem een prominente plek in het popwalhalla, maar Smith bleef bescheiden en schuw – bescherming zoekend vanonder de wollen muts. Het succes werd een molensteen om zijn nek, want ook de volgende plaat, Figure 8, mocht er zijn. Maar toen werd het lang stil rondom Smith. Hij werkte aan een nieuwe plaat, maar de release hiervan heeft Elliott Smith niet mogen meemaken. Op 21 oktober 2003 stak hij in zijn huis in L.A. een mes in zijn hart en overleed ter plekke. Elliott Smith was te zacht en te gevoelig voor de werkelijkheid, ook al was een deel van die werkelijkheid dat hij een zeer grote waardering genoot van muzikanten, pers en publiek. Maar dát kon hij nauwelijks geloven: I didn’t understand / I didn’t understand.

In 2004 verscheen From A Basement On The Hill, een triest postscriptum.

Sweet Adeline / Tomorrow Tomorrow / Walz #2 (XO) / Baby Britain / Pitseleh / Independence Day / Bled White / Walz #1 / Amity / Oh Well, Okay / Bottle Up And Explode! / A Question Mark / Everybody Cares, Everybody Understands / I Didn’t Understand